10. Ommen-Hellendoorn
STUWWALLEN
Deze route gaat over de toppen van Neerlands bergen, maar liefst 78 meter boven de zeespiegel zullen we lopen over wat 150.000 jaar geleden neergelegd is, klei, kei en leem uit de ijstijden.
We gaan met de trein, één fiets mee. De treinreis is gratis in het kader van de Boekenweek. Samen hebben we het boekje van Tom Lanoye bij ons. In de trein zie ik dichter en bekende Remco Ekkers. Ook hij reist met het geschenk naar ginder.
Het station van Ommen heeft allang geen loket meer, een paar gele automaten doen dienst als plek om kaartjes te kopen. Wel kun je er een lekkere kop koffie drinken in een door filosofen omgeven restaurant. Het is niet erg warm buiten, maar samen gaan we richting Hellendoorn, maar beter Nijverdal want in het stadje is verder geen openbaar vervoer. De route vanaf het station verloopt een beetje vreemd. We moeten direct over het spoor linksaf, maar er lijkt geen echte weg. Die is er wel degelijk, maar wordt grotendeels in beslag genomen door een garagebedrijf. Net buiten de bebouwde kom van Ommen staat een waarschuwingsbord, “Pas op! Overstekende scharrelkippen. In het najaar konden we nog eieren krijgen bij kookstudio onder de Pannen, helaas is de man nu niet meer aanwezig. Wel zie ik in de boom het te huur staande vogelhuisje met de kreet B&B. Ik ben hier aan de rand van Ommen, op weg naar Besthmen. Zo vlak buiten Ommen zie je aan je linkerhand de kale mooie hooilanden. Voor de stuwwallen Besthmenerberg, is het buurtschap Besthmen nog steeds volledig agrarisch. De eerste hobbel die we nemen is de Besthmenerberg. Een hobbel van 33 meter die verhoogd is met een uitkijktoren. Vanaf die toren heb je een prachtig overzicht over de heidevelden, met in de verte het stadje Ommen. Op de Besthmenerberg werden door de beweging van Krishnamurti zogenaamde Sterkampen georganiseerd. Die Krishnamurti was voor de theosofische beweging de nieuwe wereldleraar. Zoals meer wijzen uit het verre oosten was dat vooral veel gebakkenlucht.
We passeren Kamp Erika, een strafkamp in de bossen van Ommen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het was gevestigd op de plaats waar voor de oorlog de Sterkampen van de theosofische beweging werden gehoud
en, met Krishnamurti als spreker. De laatste bijeenkomst van de theosofische beweging werd gehouden in de maand augustus van het jaar 1939. Het kamp werd op 22 juni 1942 in gebruik genomen als Arbeitseinsatzlager Erika, een justitieel strafkamp om de overvolle gevangenissen te ontlasten. De eerste gevangenen kwamen echter al op 19 juni 1942 aan. De gevangenen waren veelal zwarthandelaren en illegale slachters, mensen die de distributiewetten hadden overtreden. In het najaar van 1944 werd Erika weer een strafkamp, deze keer bewaakt door de Ordnungspolizei, de SS en de Sicherheitsdienst. Hiertoe behoorde ook Herbertus Bikker, die deel uitmaakt van de vaste knokploeg van kamp Erika die nietsontziend jacht maakte op onderduikers en verzetsmensen. Tijdens deze moorddadige expedities verwierf hij zijn bijnaam: de Beul van Ommen. Tijdens de laatste acht maanden van de oorlog heeft Erika hooguit 501 gevangenen geteld, maar er werden zeker negen mensen doodgeschoten. Hieronder waren de verzetsman Jan Houtman, die door Bikker werd geëxecuteerd, en de onderduiker Herman Meijer. Mede door de afgelegen ligging van het kamp konden de bewakers ongehinderd hun gang gaan met het beestachtig mishandelen van de gevangenen. Dwangarbeid, ziektes, ondervoeding, mishandeling en regelrechte moord kostten zeker 170 gevangenen het leven.
Op het heideveld van de Besthmenerberg bevinden zich veel Jeneverbessen. Conifeerachtige struiken met een beschermde status. De naam jeneverbes is een verbastering van het Latijnse Juniperus dat is samengesteld uit ‘junior’ = ‘de jongere’ en ‘parere’ = ‘verschijnen’. Dit slaat op de jonge vruchten die reeds verschijnen voordat de rijpere vruchten zijn afgevallen.[1] De drank jenever dankt zijn naam aan deze plant. De bessen worden er in verwerkt. In de Middeleeuwen werd de boom als een symbool van kuisheid gezien. Op een van de onbekendere schilderijen van Leonardo da Vinci, het portret van de vrouwe Ginevera de Benci, is een jeneverbes op de achtergrond te zien. De naam Ginevera is een verwijzing naar de jeneverbes. De hedendaagse naam Jennifer is weer een moderne variant van Ginevera. De plant staat overigens op het punt om uit Nederland te verdwijnen, vandaar dat die beschermd is. Als we de Besthmenerberg aflopen en de weg oversteken komen we bij Steile Oever. De Steile Oever is een onderdeel van de stuwwal uit de laatste ijstijd, waar aan de voet de rivier de Regge een bocht maakt, de oever is daar nog wat steiler uitgesleten. Tegenwoordig is de Steile Oever een oude afgesneden Regge Meander. De Regge is tegenwoordig gekanaliseerd. Voor de steile oevers is dit gunstig, maar voor het water niet. Op veel plekken stapelt het blad zich op en krijgt riet de kans om te gaan groeien. Zodoende treed er op veel plekken verlanding op.
Nog niet halverwege komen we in Nieuwebrug aan. We stappen daar het café binnen. De overkant heeft koffie voor €1,- maar is gezien het feit dat die koffie buiten opgedronken moet worden minder aantrekkelijk. Binnen gebruiken we een chocolademelk met Amaretto en veel slagroom. Na Nieuwebrug komen we op een van de hogere stuwwallen, de Archemerberg. Eerst lopen we nog langs een volkomen landschapruinerend park. Hof van Salland heet die treurnis. De Archemerberg en de zuidelijker gelegen Lemelerberg zijn ontstaan in voorlaatste ijstijd, het Saalien. Ook de Besthmenerberg, de Lemelerberg, Sallandse heuvelrug en de lagere stuwwallen bij Daarle en Hoge Hexel zijn toen ontstaan. Het oprukkende landijs heeft grote hoeveelheden bevroren zand, grind en klei, voornamelijk door rivieren gedeponeerd, voor zich uitgestuwd en als grote schubben dakpansgewijs op elkaar gestapeld. Het door het ijs meegevoerde materiaal, de grondmorene, keileem met veel zwerfstenen uit Scandinavië, kan men langs de rand van de stuwwal vinden. Op veel plaatsen is de keileem geërodeerd, waardoor een bestrooiing van stenen is overgebleven. (zie ook de volgende route).
Aan de voet van de Lemelerberg wordt enthousiast gekapt. Er moet meer hei komen om de Korhoender ruimte te geven. Schaapskudden en bossen verdwijnen om een vogel waar er nog amper 20 van zijn alle ruimte te geven. We passeren op een gegeven moment de Baron van Nagellaan. Dit was een Gelderse notabele en grondbezitter uit een voorname familie, die op 25-jarige leeftijd burgemeester van Laren (bij Lochem) werd. Later werd hij gedeputeerde van Gelderland, voor deze provincie werd hij in 1888 uitgevaardigd naar de Eerste Kamer. Het was een conservatief-liberaal. De route wordt er nu niet mooier op. We komen in de kale gebieden van West-Dammarkte. Daar passeren we over een dam het Overijsels kanaal. Inderdaad een dam, het watertje wordt dan ook niet meer bevaren. Halverwege de negentiende eeuw kreeg de Overijsselsche Kanalisatie Maatschappij, de O.K.M., het recht 
om een aantal kanalen te graven in de provincie Overijssel. Eén van die toen aangelegde waterwegen is het kanaal Deventer-Raalte-Damsholte-Lemelerveld. Dit kanaal werd in september 1858 opengesteld. Een daling van de inkomsten uit de scheepvaart, mede veroorzaakt door de ontwikkeling van het Twentekanaal in de jaren dertig van deze eeuw, bracht de O.K.M. in financiële moeilijkheden.
De vervolgroute naar Hellendoorn is mooi en bossig. We passeren onderweg nog een schitterende plek nabij Berghuizen. Het is de Boksloot. Na opheffing van de marke Hellendoorn aan het begin van de 19e eeuw kocht de Amsterdammer H. Meinesz van verschillende boeren de grondpercelen op de Eelerberg op. Meinesz liet er aanvankelijk een eenvoudige boerderij bouwen en begon de Eelerberg met bos te beplanten. Toen hij bemerkte dat de grond op de Eelerberg te schraal hiervoor was, liet hij in 1863 de Boksloot graven, die hij aansloot op het Overijssels Kanaal, zodat hij met kleine bootjes, bokken genaamd, mest kon aanvoeren.
Helledoorn zelf is een klein plaatsje dat zijn bekendheid haalt uit het pretpark. We zitten hier in een gelovige omgeving. De kerk van Helledoorn wordt nog verwarmd en vanavond gebruikt voor een dienst. Wij gaan er even naar binnen. Van Helledoorn lopen we verder naar het station Nijverdal-West. Nog ruim 3 km.
25 km, 18 maart 2012
Links: